Κωνσταντινίδης, Γ.Μ. (1910). Ἱστορία τῆς Κύπρου ἀπὸ τῶν ἀρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τῆς Ἀγγλικῆς κατοχῆς. Λάρναξ: Τύποις «Ἐλευθερίας».
Ὅτε ἐξερράγη ἡ ἑλληνικὴ ἐπανάστασις, ἡγεμὼν τῆς νήσου ἦτο ὁ Κουτσοὺκ Μεχμέτ, τὸν δὲ ἀρχιεπισκοπικὸν θρόνον ἐλάμπρυνεν ἀπὸ τοῦ ἔτους 1810 κληρικὸς ἐπὶ πολιτικῇ συνέσει καὶ φιλομουσίᾳ διακρινόμενος, ὁ ἀείμνηστος Κυπριανός, ὅστις κατήγετο ἐκ τοῦ προαστείου τῆς Λευκοσίας Στροβίλου. Ἡ «Ἑταιρεία τῶν Φιλικῶν», ἥτις, ὡς γνωστόν, διωργάνωσε τὴν ἐπανάστασιν, ἔπεμψε καὶ εἰς τὴν Κύπρον, καθὰ λέγεται, ἕνα τῶν ἑταίρων, ὅπως μυήσῃ τὸν ἀνώτερον κλῆρον καὶ τοὺς ἐξέχοντας Κυπρίους τὸν σκοπὸν τῆς Ἑταιρείας. Ὁ ἀντιπρόσωπος τῶν Φιλικῶν ἐλθὼν εἰς τὴν νῆσον ἐπεσκέφθη τὸν ἀρχιεπίσκοπον, πρὸς ὃν ἀπεκάλυψε τὸν σκοπὸν τῆς ἀποστολῆς του. Ὁ Κυπριανὸς φρονίμως ποιῶν παρέστησεν αὐτῷ, ὅτι ἡ Κύπρος, καίπερ ἑλληνικὸν πληθυσμὸν ὑπερτριπλάσιον τοῦ τουρκικοῦ ἔχουσα, δὲν ἠδύνατο ν’ ἀποστατήσῃ, καθὸ κειμένη πλησίον τῆς Κιλικίας, τῆς Συρίας καὶ τῆς Αἰγύπτου, χωρῶν, ἐν αἷς οἱ μωαμεθανοὶ εἶναι πολυπληθεῖς. Ὑποσχεθεὶς δὲ μόνον χρηματικὴν συνδρομὴν ἀπέστειλε τὸν Ἀντικίσταν, ἤτοι ἀρχαιολόγον, ὡς κοινῶς ἐκαλεῖτο, εὐλογῶν τὸν ἱερὸν σκοπὸν καὶ εὐχόμενος ὑπὲρ εὐοδώσεως αὐτοῦ.
Ἡ Πύλη ἀπὸ τῆς ἐκρήξεως τῆς ἐπαναστάσεως διέταξε τὴν εἰς Κύπρον ἀποστολὴν στρατοῦ ἐκ Συρίας καὶ ἐξέδωκε τὸ ἀκόλουθον περὶ ἀφοπλισμοῦ τῶν Κυπρίων διάταγμα: Εἰ καί, τοὺς κώδικας ἡμῶν ἐξετάσαντες, οὐδέποτε εὕρομεν, ἀφ’ ἧς ἐποχῆς μετέβη εἰς τὴν ἡμετέραν ὑποταγὴν ἡ νῆσος αὕτη, τοὺς Χριστιανοὺς κατοίκους τοῦ τόπου τούτου ἐνοχοποιηθέντας τὸ παραμικρὸν κατὰ τῆς κυβερνήσεως ἡμῶν, ἀλλ’ ἀπεναντίας, ἀποστατησάντων τῶν Τούρκων κατὰ περιστάσεις τινάς, ἡνώθησαν οὗτοι μετὰ τῶν νικηφόρων στρατευμάτων ἡμῶν καὶ συνετέλεσαν προθύμως εἰς τὴν κατατρόπωσιν καὶ τὴν ὑποταγὴν τῶν ἀποστατῶν· πλὴν πρὸς ἐκτέλεσιν τῆς γενικῆς ἡμῶν διαταγῆς περὶ ἀφοπλισμοῦ ὅλων τῶν Χριστιανῶν τῆς ἐπικρατείας, διατάττομεν, ἵνα ἐκτελεσθῇ οὗτος καὶ ἐν τῇ νήσῳ ταύτῃ .
Συμμορφούμενοι πρὸς τὴν διαταγὴν ταύτην οἱ Ἕλληνες τῆς Κύπρου παρέδωκαν ταῖς ἀρχαῖς τὰ ὅπλα. Ἀλλ’ ὁ αἱμοβόρος Κουτσοὺκ Μεχμὲτ ἀναγγέλλων τῷ μεγάλῳ βεζύρῃ τὸν ἀφοπλισμὸν τῶν Κυπρίων ὑπέβαλε καὶ μακρὸν κατάλογον προγραφῆς, ὃν συνέταξεν ἀπὸ κοινοῦ μετὰ τῶν ἀγάδων, συμπεριλαμβάνοντα πάντας τοὺς προεξέχοντας κληρικοὺς καὶ λαϊκοὺς τῆς νήσου καὶ ὅσους ἕκαστος τῶν ἀγάδων ἐμίσει ἢ ὅσων ἐπεθύμει νὰ οἰκειοποιηθῇ ἐπὶ μικρᾷ τιμῆ τὴν περιουσίαν. Ὡς ἦτο ἑπόμενον, ὁ κατάλογος ἔτυχε τῆς ἐγκρίσεως τῆς Πύλης καὶ τότε ἤρχισαν αἱ συλλήψεις τῶν προγεγραμμένων, τῇ δ’ ἐνάτῃ Ἰουλίου ἔπεσον οἱ πρῶτοι ὑπὲρ πίστεως καὶ πατρίδος μάρτυρες. Ἐν τῇ πλατείᾳ τοῦ σεραγίου, ὅπερ κατακρημνισθὲν ἤδη ὑπὸ τῶν ἀγγλικῶν ἀρχῶν ἀνηγέρθη ἐκ βάθρων, κατὰ πρῶτον ἀπεκεφαλίσθησαν οἱ τρεῖς μητροπολῖται, ὁ Πάφου Χρύσανθος, ὁ Κιτίου Μελέτιος καὶ ὁ Κυρηνείας Λαυρέντιος, ὁ δὲ ἀρχιεπίσκοπος, ὃν εἶχε βεβαιώσῃ μεθ’ ὅρκου ὁ ἡγεμών, ὅτι δὲν θὰ ἀποκεφαλίσῃ, ἀπηγχονίσθη ἐπί τινος συκαμινέας· ὡσαύτως ἀπηγχονίσθη κατὰ τὴν ἀποφράδα ἐκείνην ἡμέραν καὶ ὁ ἀρχιδιάκονος αὐτοῦ, ἀπεκεφαλίσθησαν δὲ καί τινες τῶν προκρίτων πολιτῶν. Τῇ ἐπιούσῃ ἐκαρατομήθησαν οἱ ἡγούμενοι τῶν μοναστηρίων καὶ πολλοὶ ἐκ τῶν προὐχόντων.
Ἡ σφαγὴ ἐξηκολούθει ἐπὶ μίαν ἑβδομάδα, καθ’ ἣν διακόσιοι περίπου προεστῶτες πόλεων καὶ χωρίων κατ’ ὀλίγους προσαγόμενοι εἰς Λευκοσίαν ἐθανατώθησαν. Οἱ μόνοι σχεδὸν ἐκ τῶν προκρίτων, οἱ ὁποῖοι διέφυγον τὴν μάχαιραν τῶν Τούρκων, εἶνε οἱ κρυβέντες καὶ δραπετεύσαντες ἐκ τῆς νήσου τῆ συνδρομῇ τῶν ἐν Λάρνακι προξένων καὶ ὀλιγάριθμοί τινες, οἱ ὁποῖοι δι’ ἀδυναμίαν χαρακτῆρος ἠσπάσθησαν τὸν μωαμεθανισμόν. Τὰ ὑπάρχοντα τῶν τε φονευθέντων καὶ τῶν δραπετευσάντων ἐδημεύθησαν καὶ παρεχωρήθησαν ἀντὶ εὐτελοῦς τιμῆς τοῖς Ὀθωμανοῖς, πολλῶν δὲ ναῶν καὶ μονῶν τὰ ἱερὰ σκεύη ἐπωλήθησαν, μέρος δ’ αὐτῶν βραδύτερον κατ’ ἀνωτέραν διαταγὴν τῆς κυβερνήσεως ἀπεδόθη τῷ ἀρχιεπισκόπῳ.
Οὕτω καὶ ἡ ἐν τῇ ἐσχάτῃ γωνίᾳ τῆς Μεσογείου νῆσος ἡμῶν προσήνεγκε τὰς ἑαυτῆς ἑκατόμβας εἰς τὸν βωμὸν τῆς πανελληνίου πατρίδος!